از دغدغه های رهبری در خصوص جمعیت تا سیاست های استعماری/ سیاست های ابلاغی راه نجات ایران از پیری

به گزارش راهبرد معاصر؛ خیلی دور نیست آن روزهایی که «فرزند کمتر زندگی بهتر» لیدر تمام تابلو ها و بنر های تبلیغاتی از کوچه و خیابان گرفته تا روی محصولات وطنی و خارجی و حتی تبلیغات و پیام های بازرگانی صدا و سیما و رادیو تلویزیون بود! آن روزهایی که وقتی پای صحبت کارشناسان در هر محفلی می نشستی حرف از ازدیاد جمعیت و مضرات آن برای اول کره خاکی و بعد هم آسیب های اقتصادی و اجتماعی آن در بافت جمعیتی جامعه سخن می گفتند، غافل از آنکه این مسئله در آن طرف مرزها و برای اروپایی و آمریکایی به شکل دیگری رقم می خورد.

  آن روزها را دهه شصتی ها خوب در خاطر دارند چرا که در همان دهه بود که کشور بعد از یک دوره اجتماعی و سیاسی خاص به نسل پر ازدحامی رسید که حتی برای رسیدن به تحصیلات عالیه در دانشگاه ها باید از سد های بتنی بسیاری عبور می کردند و مدت ها در صف انتظار پشت کنکور می ماندند. شاید همین ترافیک جمعیتی در دهه پر خاطره شصت بود که سبب شد راه برای ورود سیاست های ضد جمعیتی استعماری از آن سوی مرز ها با هدف تضعیف و به چالش رساندن انقلاب اسلامی وارد افکار عمومی شد و حتی تا پای میز قانون گذاری و اجرا هم رسید که نمونه اش همین شعار کذایی فرزند کمتر زندگی بهتر بود.

نقشه شوم تحدید نسل ها

سیاست هایی که به اذعان کارشناسان جمعیت نقشه شوم تحدید نسل ها را در سر می پروراند و باید اعتراف کرد که عجیب هم موفق شد تا جایی که حتی جوانانی که قصد ازدواج داشتند حتی خانه و کاشانه را بر مبنای جمعیتی کوچک بنا می نهادند و کسی که در جامعه صاحب فرزند سوم یا بیشتر از آن می شد از منظر اجتماعی دچار اشتباهی نابخشودنی شده بود.

اینکه پشت پرده این سیاست استعماری چیست و چرا اینقدر راحت در اذهان عمومی جامعه رسوخ کرد و سبب کاهش شدید فرزند آوری شد، مورد بحث ما نیست. آنچه اینجا نیاز به تحلیل و به چالش کشاندن دارد آسیب های ناشی از این کاهش شدید جمعیتی و نرخ باروری غیر قابل باوردر طول این سال ها، پیری نسل ها و کاهش نیروی اجتماعی فعال در جامعه امروز و مهم تر از آن آینده است. آنچه سبب ابراز نگرانی شدید مقام معظم رهبری شده وسیاست های 14 گانه ای که در همین راستا به جامعه و من جمله مسئولان ابلاغ کرده اند.

سقوط نرخ باروری و دغدغه های رهبری

به روایت آمارها نرخ باروری درایران  از دهه 60 تا 90 (میانه سال‌های 1365-1395) دچار سقوط  وحشتناکی شده و از عدد 6.5 فرزند  به عدد 1.8 فرزند رسیده است. آماری که حتی برای بسیاری از تحلیلگران خارجی و آن طرف آبی قابل توجه است و با شگفتی از آن سخن می رانند. این آمار در حالی روایت می شود که مقام معظم رهبری از همان سال ها بارها و بارها در قبال سیاست های جمعیتی در کشور اعتراض داشته و از کاهش جمعیت و فرزندآوری ابراز نگرانی کرده اند.

 رهبری فروردین سال جاری در دیدار جمعی از زوج‌های جوان به این نکته اشاره کرده و فرمودند: «‌افزایش فرزند باید به صورت یک فرهنگ دربیاید. شما ببینید، در بعضی از کشورهای غربی ــ مثلاً در آمریکا ــ خانواده‌ای پانزده تا بیست بچّه دارند و از این قبیل،  تشویق هم می‌شوند و هیچ کس هم مذمّتشان نمی‌کند. اما نوبت به کشور ما که می‌رسد، این طرف قضیه تشویق می‌شود، [یعنی] کم‌فرزندی و مانند اینها و این نکته باید مورد توجه باشد.»

رهبری همچنین در 12 آبان سال جاری در دیدار با جمعی از دانشجویان عنوان می کنند: «وجود انبوه جوانان در کشوری که این همه ظرفیّت کار و تلاش دارد، یک نعمت بزرگی است. من همین جا تنبّه بدهم این مطلبی را که بارها و بارها تکرار کرده‌ام؛ سیاستی وجود دارد که این نعمت را از ملّت ایران سلب کند؛ نعمت وجود جوانان انبوه و فراوان را. نتیجه‌ این مسئله‌ تحدید نسل، ده - پانزده سال دیگر این خواهد بود که شما دیگر کشور را متراکم از نسل جوان مشاهده نخواهید کرد؛ و اینکه بنده این همه تکرار و تأکید میکنم، هشدار میدهم، به خاطر این است. بعضی از خطرات و اقدامات خطرناک هست که اثر آن بعد از ده - بیست سال ظاهر خواهد شد، آن وقتی که دیگر کاری هم نمی‌شود کرد.»

این سخنان مقام معظم رهبری خبر از پیری نسلی می دهد که در ابتدای این گزارش به آن اشاره داشتیم چنانچه نمودار هرم سنی نشان می‌دهد در دهه ۱۳۶۰ موج بزرگی از جمعیت در ایران متولد شد که این جمعیت هم اکنون در رده سنی بین ۲۷ تا ۳۷ سال قرار دارند و تا ۳۰ سال آینده همگی آنها سالمندی و سالخوردگی را تجربه می‌کنند.

ایران پیر می شود!

 براساس سرشماری رسمی در فاصله سال‌های ۱۳۶۰ تا ۱۳۷۰ بیش از ۱۷ میلیون نفر در ایران متولد شدند که این حجم از زاد و ولد در طول تاریخ ایران بی سابقه است. آماری که وقتی به سن کهولت برسند همان حجم از مشکلات را اما حالا برای پیرمردان و پیرزنانی که نه تنها توانایی کار ندارند بلکه حجم زیادی از توجه و مراقبت را می طلبند، به همراه می آورد به عبارتی ایران پیر می شود بدون آنکه جایگزین های رقمی معقولی در برابر این آمار از پیری داشته باشد.

باید اذعان داشت کاهش نرخ باروری در ایران و به تبع آن کاهش جمعیت سوای از مشکلات بسیاری که برای جامعه ایرانی در سال های پیش رو به همراه خواهد آورد آسیب های سیاسی، اجتماعی، امنیتی و حتی اقتصادی بسیاری هم به دنبال دارد چرا که نسلی که قرار است تصمیم ساز برهه های سیاسی و اجتماعی و اقتصادی کشور شوند دیگر جوانان پرشور و پر انرژی نیستند بلکه سالخوردگانی خواهند بود که چون به قول نمکی  وزیر بهداشت جوانی نکرده اند افسرده و خموده شده اند و نیاز به مراقبت های وِیژه دارند که هزینه های بسیاری بر کشور تحمیل خواهد کرد.

هر چند آسیب‌های اجتماعی و روند رشد جمعیت به سمت سالمندی و افزایش سن ازدواج در کشور چالش های جمعیتی را در نظر مسئولان کشور پررنگ‌ تر از قبل جلوه می‌دهد اما باید بر این نکته تاکید داشت که دغدغه تنها راه به جایی نمی برد و حالا که نگرانی از حد هشدار گذشته و مقام معظم رهبری هم نه یک بار بلکه بارها و بارها بر این مسئله تاکید کرده اند ضرورت دارد دولت و مسئولان در خصوص افزایش جمعیت و تغییر سیاست ها و قوانین در این راستا محکم تر و مصرانه تر از همیشه پای کار بیایند و به جای حرف و حرف و قول های بی عمل اندکی وارد مباحث عملی شوند و وظایف خودرا در قبال نظام و ملت به منصه ظهور برسانند.

مشکلات اقتصادی یک سر معضل جمعیتی ایران است

شاید اولین مشکل در نظر مردم و کارشناسان در حل معضل جمعیت در کشور مشکلات اقتصادی باشد چنانچه در یک تحقیق و پژوهش میدانی بسیاری از جوانان خواستار ازدواج و فرزندآوری بوده اما اذعان داشتند  که به دلیل مشکلات اقتصادی و مسکن دلواپس هستیم و تا امنیت شغلی و زندگی به‌طور کامل تامین نشود، نمی‌توانیم به این موضوع فکر کنیم. این امر حقیقتی انکار ناپذیر است و در شرایط اقتصادی بی ثبات فعلی در کشور حل این مسئله راهکارهای اساسی از سوی نهادهای مختلف می طلبد. باید باز هم تاکید داشت که هشدار در قبال کاهش جمعیت تنها صورت مسئله است و باید با راه حلهای  درستی  به منظور حل مشکلات جوانان در امر ازدواج و فرزندآوری سنجیده شود تا در یک برنامه ریزی حداقل 5 تا 10 ساله به نتیجه رسید.

 برخی تحلیلگران حوزه جمعیت  بر این اعتقادند  که مشکلات و شرایط اقتصادی بی ثبات یک سر قضیه کاهش جمعیت است و شاید مهمتر از آن سبک زندگی تغییر یافته در طی سال ها از دهه 60 تاکنون باشد که موجبات کاهش جمعیت را به راحتی فراهم کرده است.

صالح قاسمی جمعیت‌پژوه و نویسنده مجموعه «جنگ جهانی جمعیت» معتقد است: « گره مهم تر از اقتصاد در این مسئله گره سبک زندگی است البته گفتمان اجتماعی در این باره شکل گرفته اما باید رویکرد رسانه ها به مسئله فرزندآوری تغییر کند.»

وظایف نهادهای مسئول در قبال رشد نرخ جمعیت

همانطور که طی دهه 60 و 70 حوزه فرهنگ و رسانه در کشور روی شعارهای تبلیغاتی کاهش جمعیت کار کرده و آن را به سبک زندگی ایرانی تزریق کرده اند امروز هم در پس دغدغه های جمعیتی وظیفه دارند برای تغییر این سبک زندگی تلاش کنند.

دولت و نهادهای اجرائی وظایف سنگینی در این تغییر سبک زندگی و الگوی فرزند آوری در کشور برعهده  دارند و می بایست با حل مشکلات و دادن مشوق های مختلف اقتصادی و اجتماعی، دیدگاه عمومی به این مسئله را اصلاح کنند. شاید مهمترین بخش این وظایف به عهده وزارت بهداشت و بدنه پزشکی کشور باشد چنانچه  از 14 ماده سیاست های ابلاغی در این زمینه 6 ماده به صورت مستقیم به وزارت بهداشت مربوط می شود و بندهای دیگر به سایر نهادهای مرتبط با فرهنگ، اقتصاد و امنیت مرتبط است و این بدان معناست که تمام نهادهایی که در تغییر فرهنگ عمومی و سبک زندگی نقش دارند در اجرای این سیاست های جمعیتی ابلاغ شده، دخیل هستند. وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی، وزارت علوم، وزارت رفاه، سازمان تبلیغات و حوزه های علمیه و آموزش و پرورش و دانشگاه ها و مهمتر از همه رسانه ملی و صدا و سیما است که نقشی سرنوشت ساز در این عرصه برعهده دارد و می بایست برای حل مشکل جمعیتی ایران با استفاده از روش هایی نوین همچنین همان روش هایی که سال ها پیش برای کاهش جمعیت رویشان کار شد در این مسیر گام بردارد.

مقام معظم رهبری 4 بار به وزرای بهداشت درباره اجرای سیاست‌های جمعیتی گوشزد می کنند و شاید این تاکید و اختصاص 6 بند از سیاست های ابلاغی به این وزارت خانه از آن جهت است که این وزارت خانه در دهه 60 تا 70 هم سیاست‌های کنترل جمعیت را پیش گرفت و متولی شد تا الگوی فرزندآوری را تغییر دهد و امروز نیز باید در همین عرصه متولی شده و وظیفه خود را انجام دهد.

بهره سخن

ایران اسلامی در برهه ای سخت از منظر اقتصاد، سیاست های داخلی و خارجی و مهمتر از همه جنگ جمعیتی به سر می برد، همان جنگی که از دهه 60 با ورود سیاست های استعماری کم کم سبب تغییر سبک زندگی و در نتیجه کاهش شدید نرخ باروری در کشور شد و امروز ایران را به سمت پیری سوق می دهد؛ آینده ای وحشتناک با ترکیب جمعیتی کهنسال. اما امروز در پی دغدغه ها و تاکیدات رهبری و ابلاغ سیاست های 14 گانه همه بدنه دولت، نهادها، رسانه ها و صدا و سیما وظیفه دارند پای کار بیایند تا این هشدار وحشتناک در مسیری قرار گیرد تا کم کم شاهد رشد جمعیت باشیم...